Categoriearchief: Filmreflectie

Films Laten Mij Weer Zien

Essay – Boaz van Luijk

Films laten mij weer zien

Toen ik een tiener was, huurde ik voor het weekend altijd een stapel videobanden. Ik vond het heerlijk om me onder te dompelen in een ander verhaal, een andere wereld. En wat ik zag, hielp me om de wereld met andere ogen te zien. Dat gebeurt nog steeds als ik een film kijk.

Dit overkwam me ook op het filmfestival Corporate Bodies. Het was voor mij een kennismaking met de kracht van films in coach- en advieswerk. Wat mij verwonderde was dat ik tien minuten in de eerste workshop mijn passies en dromen aan een wildvreemde vertelde. Het enige dat mijn gesprekspartner en ik gemeen hadden, was dat we samen een kort filmfragment hadden gekeken. Bij het bespreken van nog meer filmfragmenten kwamen al snel onze kernwaarden bovendrijven. De wildvreemde was zo in één uur een mens van vlees en bloed geworden.

Het zou me niet verwonderd moeten hebben. In al de jaren dat ik filmavonden leid, is dat wat er telkens gebeurt. Films leren mensen zien, vooral naar elkaar. En daarmee naar de wereld om hen heen. De verrassing was dat dit niet alleen privé, maar ook zakelijk geldt. De deelnemers concludeerden namelijk dat samen film kijken en bespreken tot belangrijke, nieuwe inzichten leidt.

In de workshops ging het vaak over de post-truth samenleving: niet feiten bepalen wat we waar vinden, maar ons gevoel of geloof. Daarmee leven we allemaal in een bubbel: onze eigen kleine waarheid. We leven allemaal in ons eigen wereldje. Dat was vroeger zo met de zuilen met hun eigen pers en school. En daarvoor al toen onze wereld zo groot was als ons dorp of onze wijk. Internet en social media leken onze wereld open te breken. Maar met de laatste berichten over fake news en big data vervliegt die hoop. Het is wel duidelijk geworden hoe fake news ons probeert te beïnvloeden. Big data zijn grote informatiebestanden met alles wat we (online) doen. Hiermee krijg je bijvoorbeeld precies een advertentie voor iets waar naar je op zoek was en krijg je precies het nieuws dat past bij jouw profiel.

De stortvloed van informatie leidt dus vaak juist tot een selectie. We omringen ons met mensen en ideeën die passen bij onze eigen overtuiging. We belanden in een bubbel die steeds minder te maken heeft met de werkelijkheid. Je denkt steeds meer dat je gelijk hebt, maar die kans is juist kleiner. Het voelt veilig en vertrouwd, maar leidt tot polarisatie, discriminatie en zelfbevestiging.

Bubbels zijn van alle tijden en plaatsen. Ook in Jezus’ tijd leefden mensen hierin: religieus, als volk of als bevolkingsgroep. Als we Jezus volgen in zijn leven zien we hoe Hij daarmee omgaat. En eerder nog: Jezus verlaat met zijn geboorte zijn bubbel; de hemel om ons in het echt op te zoeken. Misschien zou je de schepping al kunnen zien als God die zijn universum openbreekt voor ons.

Voor mij is één van de mooiste verhalen hierover Jezus’ ontmoeting met de Samaritaanse vrouw bij de bron. Jezus breekt daar door de Joodse taboes heen die over deze groep bestonden. Hij wil de vrouw echt ontmoeten. Het gaat Jezus om haar verhaal. Daarbij komen de belangrijke thema’s uit haar leven naar boven: de afwijzing, het onbegrip, haar twijfels en uiteindelijk het gezien worden door iemand. Op deze manier ruimte maken voor de ander, voor het verhaal van de ander, vraagt een bovenmenselijke inspanning. In dit gesprek zien we dat bovenmenselijke in hoe Jezus met haar meeleeft. Maar ik zie het ook in andere verhalen en uiteindelijk het sterven van Jezus.

Als het zo moeilijk is, hoe doen wij dat dan? Wij willen de ander wel zien zoals hij is, maar het lukt ons steeds niet. Wijzelf en onze ideeën zitten steeds in de weg. Filosoof Luc Peters zegt dat films hier kunnen helpen. Films kunnen ons de wereld tonen die wij niet meer willen zien. Ze bieden in een veilige omgeving een ander perspectief. Ze helpen om te doordenken wat we zien, op het moment dat we de film zien en later in onze bubbel. Films en series helpen ons zo opnieuw te zien.

In de eerste plaats vergroten ze gebeurtenissen en situaties. Te denken valt bijvoorbeeld aan wat The Wolf of Wall Street laat zien. Deze film gaat over een beurshandelaar die alles voor rijkdom over heeft. Het gedrag van de hoofdrolspelers is zo grotesk, dat het ons makkelijk lukt om daarover een oordeel te vormen. Maar na enige doordenking moeten we dan tot onze schaamte vaak toegeven dat we vaak ook alleen aan onze eigen bankrekening denken. Gedrag dat je in de film ziet, herken je in je eigen situatie. Dat geldt in dit geval voor negatief gedrag, maar ook helden die met veel overgave voor het goede kiezen kunnen ons inspireren om onze bubbel door te prikken. Ik denk daarbij aan de impact die een film als Machine Gun Preacher had op de bezoekers van een filmavond. De hoofdrolspeler geloofde zo in zijn overtuigingen dat hij zijn leven op het spel zette, dan kun je zelf toch niet achterblijven? Waarschijnlijk niet direct door ook naar Afrika af te reizen om kinderen te beschermen, maar misschien door je buurjongetje eens te groeten.

Ook helpen films ons in te leven in mensen en gebeurtenissen buiten onze wereld. Wall Street staat waarschijnlijk ver van ons bed, maar door films als The Wolf of Wall Street leven we mee. We leren iemand kennen die zich niet in onze bubbel bevindt. We komen ergens waar we anders niet waren geweest. Dat kan een betere plek zijn dan waar we ons bevinden. Dan helpt ze om zelf ook beter te zijn. De film Des Hommes et des Dieux over een klooster in Algerije maakte daarvoor op mij veel indruk. Deze film gaat over een groep monniken in een door terrorisme verscheurd land. Hoe de monniken samenleven en beslissen te blijven is bijzonder inspirerend. De film kan ook een slechtere plek laten zien, zoals in The Wolf of Wall Street: dan kunnen we de slechtheid bij onszelf herkennen, hoe we voor onszelf leven of continu meer willen.

Het laatste waar films mee helpen is dat wat we ook zien in het verhaal van Jezus en de Samaritaanse vrouw. Net als Jezus ging zitten om die vrouw te leren kennen, helpen films ons om stil te staan. Want ons leven wordt vaak bepaald door de waan van de dag. De snelheid van de informatie geeft ons weinig tijd om na te denken over het (menselijke) verhaal er achter. Maar anders dan het nieuws, een tweet of een berichtje kan een film ons wel anderhalf uur stilzetten. In die tijd krijgt de ander een gezicht, wordt ons beeld niet langer zwart-wit. We leren open te staan voor de ander, voor het verhaal van de ander. En stellen het beeld van de ander dat onze bubbel ons geeft zur Frage. The Wolf of Wall Street laat niet alleen een wereld van snelle koersveranderingen en ongebreideld hebzucht zien, maar ook van een man die daarin verdrinkt. De verschillende films over Jezus maken mijn zwart-witte beeld van Jezus steeds kleurrijker en daarmee realistischer.

Het is natuurlijk mogelijk om films en series op afstand te houden en ze niet tot je door te laten dringen of alleen als entertainment te zien. En dat kan ook, die films en series zijn er ook. Maar om meer te begrijpen van onze complexe wereld, van elkaar, hebben we elkaar nodig. Daarom is het goed om samen te kijken en daarover met elkaar in gesprek te gaan. Wat zie ik? Wat zie jij? Zo kom je samen al snel op belangrijke thema’s en overtuigingen. Samen kijken is niet alleen een tegengif voor een meer en meer individualistische wereld, maar helpt ook met elkaar een gedeelde waarheid te vinden om de uitdagingen van die wereld aan te gaan. Want alleen als onze bubbel uiteenspat kunnen we de ander zien staan.

Punchline

Camera! Actie! En actie genoeg! Sucker punch zit vol met actie: special effects, vechtscènes, ontploffingen, slow motion beelden. Ik moet zeggen: ik was verrast. De paar dingen die ik er van te voren over gehoord had, waren niet veelbelovend. Sterker nog: de belangrijkste reden dat de film op mijn scherm verscheen was vanwege de aanbeveling: een film met de beste 3D effecten. Iets waar ik nog niet eens van kon genieten… Maar toen ik er voor ging zitten was het een grote ervaring. En het verhaal?

Laat ik eerst beginnen met het gevoel wat mij vrij snel na het begin van de film bekroop: hier klopt iets niet: dit gaat voer iets anders dan we zien. Dubbelzinnige zinnen, instant-veranderingen van omgeving, Acteurs die meerdere rollen tegelijk spelen, muziek en songteksten die de actie bepalen, wezens met bijzondere eigenschappen… Dus al vrij snel in het begin probeerde ik mijn hoofd de puzzelstukjes van de film in elkaar te passen. Nu ik dit schrijf is dat nog niet gelukt… Maar ik weet dat er meer in zit dan een simpele actionflick.

Het verhaal gaat over een meisje wiens moeder onder verdachte omstandigheden overlijdt, de stiefvader dood dan haar zusje en schuift deze moord in haar schoenen, zodat hij de erfenis krijgt. Zij wordt dan afgevoerd naar een psychiatrische instelling. Ik vermoed dat dit de werkelijke inleiding is, hoewel ik ook hier nog een slag om de arm hou: waarom komt zij opeens met een pistool om haar zus te redden? En: de shot van het afgaande pistool zien we ook aan het einde nog een keer terug.

Maar laten we aannemen dat de gelaagdheid begint in de instelling. Zodra zij de instelling in loopt ziet zij een aantal objecten, objecten die je als game-liefhebber meteen herkent als belangrijk voor de voortgang van het spel, herstel, in dit geval: de film. Een sleutel, een kaart, een mes en vuur. Dit zijn de vier elementen die zij nodig denkt te hebben om te ontsnappen. De eerste laag die we in de instelling zien is die van de nachtclub: het oude theater dat de patiënten gebruiken om te recreëren en de sessies die een psycholoog/psychiater op het toneel houdt vinden we hierin terug. De trigger voor het scheppen van deze realiteit door de hoofdpersoon – op dat moment babydoll genoemd – is ~~me even ontgaan~~ de aankomende lobotomie. Als zij echter voor een persoon moet dansen, dan creëert zij weer een nieuwe realiteit. In deze realiteit vindt de meeste actie plaats: zij en haar vier collega’s moeten dan vechten om een van de vier elementen te bemachtigen. In het eerste segment krijgt zij dit (ipv vier echter vijf elementen!) te horen en krijgt zij haar wapens van een wijze man. Dit speelt bij een ninjatempel, het tweede segment speelt zich af tijdens WOII, het derde segment in een LOTR-achtige gevechtssetting en het vierde segment in een futuristische omgeving.

Mij bekroop al vrij snel het gevoel dat babydoll en de vier anderen allemaal dezelfde persoon zijn. Of laat ik het anders zeggen: allemaal een aspect van een persoon. Zij zijn min of meer gelieerd aan het object dat zij moeten bemachtigen of hun belangrijkste daad. Angst, onschuld, loyaliteit, moed. Dit vermoeden van de vier personen in een werd sterker naar mate de personen stierven. Ik meen me te herinneren dat in de film Identity – ook een aanrader in dit genre – iets soortgelijks plaatsvindt. Daarmee is de enige overlevende – Sweet Pea – ook gelijk de enige persoon die “echt” zou bestaan. Een reviewer van deze film stelt dat Baby Doll staat voor het fysieke. Dat verwijst voor mij gelijk naar een ander belangrijk thema dat in de film behandelt wordt: dat van de lichamelijke liefde. Baby Doll offert zichzelf aan het eind op: het fysieke lichaam wordt opgeofferd om te kunnen ontsnappen, om vrij te zijn. In de parallel van de nachtclub zie je dit ook gebeuren en ook hier kiest zij ervoor om vrij te worden. Naast de vraag of dat in de overzetting van die parallelle wereld naar de onze – is het geven van je lichaam de enige manier om vrij te worden? – juist is, kan de parallel met de lobotomie alleen maar negatief uitgelegd worden. De daad leidt juist tot een “dood” persoon of onderdeel van die persoon. Tegelijk: door de overgave van Baby Doll aan de lobotomie verandert de psychiatrische instelling en eindigt het kwaad. “The fifth is a mystery. Know that It will be a deep sacrifice, and a perfect victory” Komt bekend voor?

En dan wordt het eigenlijk pas echt interessant: trekken we de verschillende geschapen werkelijkheden naar de onze, dan beginnen de beelden, dialogen en acties en daarmee de vragen pas echt goed door te werken. Dus wil ik nu besluiten met een aantal vragen die misschien helpen om hierover na te denken:

– Is onze samenleving een nachtclub, waar wij alles moeten geven in onze persoonlijke dans? En om te ontsnappen ons fysiek te geven? Zijn er elementen die wij moeten bemachtigen om te ontsnappen? Hebben wij de hulp nodig van anderen? Vertrouwen wij elkaar? Hoe zijn wij überhaupt in die nachtclub terechtgekomen? Wie is de baas? Zijn er ook mensen die ons helpen om te overleven?

– Is onze samenleving een psychiatrische instelling? Zijn wij allemaal patiënten die genezen moeten worden? Is het iets fysieks of geestelijks? Wie zijn de behandelaars, bewakers en verplegers? Vanuit welk perspectief werken ze? De totale overgave die Baby Doll in de lobotomie heeft, verandert de instelling. Wat zegt dit?

– Is onze samenleving het gezin waarmee het verhaal begint: geen vader, moeder overleden door boze stiefvader, zus door stiefvader vermoordt, alleen, bang voor stiefvader. Wie of wat symboliseren zij?

– Muziek: Ja, de hele film draait om allerlei nummers, liedteksten, persoonlijke dansen en de therapeutische werking van bepaalde muziekstukken. Wat hebben de verschillende nummers te betekenen?

Om te eindigen met een quote waar mee de film eindigt:

And finally this question:
The mystery of whose story it will be.
Of who draws the curtain.

Who is it that chooses our steps in the dance?
Who drives us mad?
Lashes us with whips and crowning us with victory when we survive the impossible.
Who is it… that does all these things?
Who honors those we love for the very life we live?
Who sends monsters to kill us, and at the same time sings that we’ll never die?
Who teaches us what’s real and how to laugh at lies?
Who decides why we live and what we’ll die to defend?
Who chains us and who holds the key that can set us free?

It’s you…
You have all the weapons you need…
Now fight!”

Wij zijn alleen

Christopher Nolan doet het weer! Met Interstellar heeft hij weer een juweeltje gemaakt. In deze reflectie wil ik met u delen wat deze film met mij deed en welke gedachten hij bij mij opriep.

Ten eerste: bravo! Een film maken waar we te maken hebben met tijdreizen of ingewikkelde natuurkundige theorieën zorgt altijd voor de nodige hoofdbrekens, die – als blijkt dat de film plotsgewijs niet klopt – een enorm risico met zich meebrengen. Ik denk dat het Nolan gelukt is. Ik kom hier later nog op terug. Een andere verassing: Matthew McConaughey! Voor velen bekent uit allerlei flauwe films, weet hij hier toch een prima acteerprestatie neer te zetten. Hoewel hij zijn gezicht voor zo’n serieuze film niet mee heeft, begin je met hem mee te voelen. Maar misschien is de hoofdrol in deze film wel weggelegd voor de muziek en de photography. Dit is een film die je makkelijk nog een paar keer kunt kijken: de beelden zijn prachtig, van de ruimte, van de aarde, van het stof, van de andere planeten. De beelden van de ruimte in combinatie met de muziek geven een echte Stanley Kubrick 2001 vibe. Een overweldigend gevoel. Ondanks de lengte (169 minuten) weet de film geen minuut te vervelen. Het knappe is dat dit niet komt door snelle acties of veel actiescènes achter elkaar. Wat dat betreft doet de film het rustig aan. De eerste helft is vooral de opmaak naar de “ride” in het tweede deel en zelfs die opmaak is boeiend en entertainend genoeg om naar te kijken.

Ah, wel. Genoeg over de buitenkant. Laten we eens wat dieper de film ingaan! Voor mij ligt het thema van de film in het alleen zijn. Meerdere malen komt dit terug: in het afscheid van Cooper aan zijn gezin, in zijn weduwnaar zijn, in de aarde die alleen in de ruimte zweeft, in het ruimteschip, in de bemanning van de lazarusmissies, in de beelden van de enorme lege ruimte. In het midden van de film heeft hierbij Matt Damons speech een sleutelrol: zijn eenzaamheid drijft hem tot wanhoop, tot verschrikkelijke daden. Hij geeft alles er voor om weer niet alleen te zijn, terug op aarde te zijn. Die eenzaamheid is niet alleen verbonden met de ruimte, maar ook met de tijd: bijvoorbeeld in het herinneren van Coopers overleden vrouw, de Lazaruskosmonauten en in het uitzicht op een toekomst zonder mensen. Wat die eenzaamheid betreft is deze film een appèl tegen de verindividualisering van de samenleving. De oproep om als mensheid te denken en niet alleen aan jezelf, om voorbij je eigen gezin of geliefden te denken komt meerdere keren langs. Tegelijk is de spiritualiteit van deze film op dit basisgevoel van alleen zijn gebaseerd: wij zijn allemaal existentieel alleen; verbindt je met de ander. Wij mensen moeten het mensen doen. Het sterkst komt dit voor mij terug in de hyperkubus (de verschillende tijdsdimensies) waarin Cooper zit en hij deze uitlegt als gemaakt door mensen uit de toekomst en niet zoals de robot stelt: door “wezens” die ook het zwarte gat hebben geplaatst. Het bovenmenselijke is hiermee eruit verklaard. Mensen (de mensheid) is hiermee helemaal alleen. Dat komt ook terug in het vertrouwen van de mensheid op de vooruitgang. Hoewel de meeste mensen zich bezighouden met de basisbehoefte van voedsel, is er nog steeds een groep (waaronder Cooper) die het belang van verdere ontwikkeling ziet, zelfs als een uitweg uit de vernietiging van de wereld. Daarmee lijkt techniek de verlosser van de mensheid, of misschien niet techniek an sich, maar de mens en zijn talenten zelf. Wij winnen van de natuur, van de onherbergzame planeet aarde door de techniek toe te passen en te vertrekken naar een betere wereld. De nadruk die ligt in het door de mens oplossen van wetenschappelijke formules laat dit nog eens extra zien. Voor mij werkt dit allemaal als een aardig platte spiritualiteit, waar nog wat haken en ogen aanzitten. In de eerste plaats zit het succes en het falen in de mens zelf: de omstandigheden zijn er om te overwinnen, maar de getroffenen van de omstandigheden geeft het weinig hoop. Ten tweede: hoe zit het met de mensen die nooit een verbondenheid vinden met anderen? Die altijd alleen zijn? Is hun leven zinloos? Ten derde: het onverklaarbare is slechts het nu nog niet verklaarbare. Er is geen mysterie, alles bevindt zich in ons vermogen: de mens als god. Ten vierde: de planeet aarde is niet om voor gezorgd te worden: letterlijk “wij zijn geen rentmeesters”. Dit werkt volgens mij het misbruik van de aarde in de hand. Techniek zal ons hierbij een uitweg bieden: niet dus! Kijk maar naar de afgelopen deccenia: onbgerensde techniek maakt veel alleen maar erger.

Tegelijk gebeurt er in de film iets anders. Ik vertelde net al over die verklaring van de robot: dat “wezens” het zwarte gat en de hyperkubus daar hadden geplaatst. In de eerste uitleg daarover bij de NASA zie je dat ook heel sterk terugkomen: het zwarte gat is duidelijk met een idee daar geplaatst. En de uitleg bij de hyperkubus wijst daar voor mij ook sterk op. Want volgens mij komen we hier namelijk bij een probleem met de uitleg van Cooper: de toekomstige geniale mensen konden alleen deze kubus plaatsen als de mensen zouden overleven, maar dit kan alleen als ze gebeurde wat gebeurd: o.a. Cooper in de hyperkubus. Dan zou dat dus sowieso moeten gebeuren, dat lag al vast. Het feit van de mensen uit de toekomst, dus verbonden aan een latere tijd, maakt dit noodzakelijk. Als niet gebeurd was wat gebeurde, hadden ze chter niet bestaan… En hadden ze het niet kunnen doen. Maar misschien begrijp ik dit gedeelte nog niet goed genoeg. Een ander, hoewel ook wegverklaard, idee is voor mij dat wat Brand zegt als zij haar keus voor de planeet van haar geliefde toelicht: “Love is the one thing we’re capable of perceiving that transcends time and space.” Voor mi jzit daar veel meer in: een spiritualiteit die dieper is als het “samen ben je niet alleen”. Van daaruit denk ik ook dat de scene waarbij Cooper voor het laatst Murph ziet, beter uitgewerkt had kunnen worden. Hoe kan die deccenialange wederzijdse band (die nog eens heel duidelijk neer wordt gezet in de ontdekking van Murph dat de geest haar vader is! (hoe bedenk je dat anders?)) met een paar zinnen worden afgedaan? Wat ik daar bij bedenk is dat het waarschijnlijk belangrij kwas dat Cooper zo snel mogelijk naar Brand ging, dat tijd daar essentieel was. Die diepere spiritualiteit zit hem ook in het opofferen van op verschillende momenten in de film gebeurt: dat is meer dan het zorgen dat je niet alleen bent. Het zit hem ook in de reactie op de speech van Matt Damon en zijn gebruik van geweld. Het tegengaan van alleenzijn, mag niet ten koste van alles gaan. Er is iets hogers. En misschien is dat dan de mensheid, maar in ieder geval meer dan het ik en jij.

Dat gevoel blijft bij wel hange na het zien van de film: zo eenzaam en alleen is onze samenleving, zo hartverscheurend is het om dan de troost bij elkaar te zoeken. Niet dat daar iets mee mis is, maar wel dat ik denk: er is zoveel meer! Een overstijgende liefde, een liefde die in tijd en ruimte ons met zorg omringt. Een liefde die bovennatuurlijke dingen voor ons doet, een zwart gat plaatsen is klein in vergelijking met wat gebeurd is. Een allesveranderende gebeurtenis die zich naar verleden en toekomst uitstrekt.

De liefde van de Vader

Deze keer wil ik een iets andere overdenking schrijven dan u gewend bent. Het is voor mij namelijk een overdenking waar ik tijdens het schrijven iets met u wil overdenken. Iets waar ik nu nog niet uit ben en wat u dus zelf nog mag overdenken… Iets waar ik op het eind misschien ook nog uit ben. Zoals de titel al aangeeft gaat het over de liefde van de Vader, maar ik bedoel hier niet God de Vader, maar Darth Vader uit de Star Wars filmreeks. Naast theologie is een van mijn passies namelijk filmkijken. Ik geloof dat niet alleen de christelijke cultuur een sterke invloed heeft op de films die gemaakt worden, maar dat de nog sterkere handtekening die God in Zijn werk heeft gezet in films te zien is. Zoals Reinier Sonneveld zou zeggen: in elk verhaal schijnt het Grote Verhaal door. En het Grote Verhaal is dan het verhaal zoals we dat in de bijbel lezen, zoals we dat in de natuur zien: Gods liefde en zorg voor de wereld. Dit brengt mij erop om dit verhaal van bijbelse proporties met u te overdenken. Laat ik het eerst kort schetsen en dan zult u merken dat het bijna een oudtestamentisch verhaal is.

Anakin Skywalker (zonder biologische vader!) wordt jong bij zijn moeder vandaan gehaald om opgeleid te worden tot goede strijder, iets wat hij graag wil. Hij zou de beloofde (!) zijn die voor vrede in het universum zorgt. Tien jaar later ziet hij in een visioen zijn moeder sterven. Als hij dan op zoek naar haar gaat, vindt hij haar inderdaad stervende. Uit wraak vermoordt hij dan de stam die dit op zijn geweten heeft. Dan trouwt hij in het geheim (wat tegen zijn gelofte is!) en verwachten ze een baby. Dan krijgt hij opnieuw visioenen: ditmaal dat zijn vrouw sterft tijdens de bevalling van hun baby. Hij wil dit koste wat het kost voorkomen. Doordat de slechte kant hem beloofd dat hij de macht kan krijgen om mensen uit de dood op te wekken (!), sluit hij zich bij hen aan. Hij krijgt dan de nieuwe naam Darth Vader. Zijn vrouw sterft dan juist doordat zij ontdekt dat hij is overgestapt. Hun tweeling kan nog wel gered worden. Tot zover even het verhaal.

Wat mij triggerde in dit verhaal is het volgende: hoe kan het zo zijn dat Anakin het slechte kiest uit liefde voor zijn vrouw? In welk universum keert iemand door zijn liefde voor iemand anders zich af van het goede? Hoe kan het dat iemand die zo geschoold is in het doen van het goede, in het strijden voor het goede en daar ook de kracht van heeft gezien, toch kiest voor het slechte? En vanuit het Grote Verhaal: Jezus’ liefde voor de wereld heeft Hem hiertoe nooit kunnen verleiden. Niet bij de verzoeking in de woestijn en niet in Zijn lijden en sterven. Nu zouden we kunnen zeggen dat hierin gewoon een verschil aangetoond is. Dat Gods universum afwijkt van hoe wij hem vaak zien, maar laten we nog iets verder graven.

Want het gebeurd natuurlijk wel: er zijn veel voorbeelden uit de wereldgeschiedenis waarin de liefde voor iets of iemand juist leidt tot een verkeerde keus, tot dood en vernietiging. Ook dat komen we in de bijbel tegen: denk aan het verhaal van Abraham die zijn vrouw zus noemt of Petrus die Jezus verloochent om bij Hem te zijn. Of de voorbeelden van koningen en richters die meer vertrouwen op een “snelle” oplossing dan op God en daarmee zich en het volk heel veel ellende op de hals halen. Op dat vertrouwen kom ik zo terug. Ook wij kiezen soms voor het slechte om het goede te doen: wij vliegen om waterputten te slaan, kopen cadeaus die door slaven zijn gemaakt, liegen om iemand te verrassen, voeren oorlogen om vrede te brengen. Ook wij kiezen soms uit eigen liefde, uit lijfsbehoud voor het slechte. Kiezen we daar dan bewust voor het slechte? George Lucas, de bedenker van het verhaal van Anakin, zei: “de meeste slechte mensen denken dat ze goede mensen zijn.” De keus tussen goed en slecht was voor hem een keus die ieder mens in zijn leven continu moet maken. De scheidslijn loopt niet tussen het slechte “zij” en de goede “wij”, maar dwars door onszelf heen: wij zijn even goed en even slecht als de ander. Wij zijn die Anakin, wij zijn die Darth Vader. Wij zijn de vernietigers van stammen, van werelden. Wij zijn verleidt door het kwade om over leven en dood te beschikken. In hoeverre die verleiding nu afhangt van juiste of onjuiste informatie laat ik even voor wat het is. Wat was het in het paradijs? In hoeverre die verleiding nu afhangt van de verleider geef ik ook tot uw eigen overdenking.

Wij zijn Darth Vader. Maar wij weten meer. Wij geloven dat we niet verloren zijn. Het verhaal van Anakin vertelt hier ook over: het gaat erom te vertrouwen in het Goede, in de Force. Dit betekent een beheersen van het kwaad in jezelf en een richten op het goede. Die Force is gemodelleerd naar een alomvattende macht, zoals wij in God geloven. En dat is wellicht een sleutel tot het mysterie van de liefde van Darth Vader. Tot de keus die hij maakte. Niet zijn liefde leidde hem tot het kwade, maar zijn angst. Zijn angst om zijn vrouw te verliezen. Hij wilde niet vertrouwen op God (op de goede kracht), maar zijn toekomst zelf bepalen. En dat is waar het Grote Verhaal helderder schijnt: Jezus kiest ervoor meer op God te vertrouwen dan zijn eigen leven, meer Zijn leven in Gods handen te leggen dan het zelf in handen te nemen. Zo mogen we ook ons leven in Gods handen leggen en vertrouwen op Zijn plan ermee. Dat zal ons vast niet altijd lukken. En dan?

En Darth Vader? Wie bekend is met het verhaal weet hoe het afloopt. Een van de tweeling groeit op tot een strijder voor het goede en gaat de strijd met het ultieme kwaad aan: hij wordt meerdere keren verleid, maar kiest uiteindelijk steeds voor het goede. Zelfs als hij erachter komt dat zijn vader het slechte heeft gekozen. In die ultieme strijd komt hij zo ook tegen zijn vader (Darth Vader) te staan, maar hij vermoordt hem niet, want hij gelooft dat er nog steeds iets goeds in hem is. Als hij dan zelf bijna vermoord wordt, offert Darth Vader zich op en redt hij zijn zoon door het ultieme kwaad te vernietigen. Zo is Darth Vader toch nog de beloofde die vrede brengt in het universum. Het ultieme kwaad is uitgeroeid door het vertrouwen dat zijn zoon in de goedheid van de vader had. De wederzijdse liefde overwint de banden van het kwaad. De rest geef ik u mee om te overdenken.